Jak interpretować profil lipidowy i jakie parametry naprawdę mają znaczenie?
Lipidogram to jedno z kluczowych badań, które warto wykonać nie tylko u pacjentów z nadwagą czy otyłością, ale także u osób z pozornie prawidłową masą ciała, planujących poprawić sposób odżywiania i styl życia.
Zaburzenia lipidowe często rozwijają się skrycie („miażdżyca nie boli”), to niejako koń trojański zdrowia. Jest ok, ale na niby.
W tym artykule znajdziesz:
- szczegółowy opis parametrów lipidogramu (standardowych i zaawansowanych),
- normy wg towarzystw naukowych,
- interpretację wyników w kontekście odżywienia, metabolizmu i ryzyka sercowo-naczyniowego.
Informacje jak obniżyć poziom cholesterolu znajdziesz tutaj.
„Zaburzenia przemiany lipidów są wciąż najbardziej rozpowszechnionym i najgorzej kontrolowanym czynnikiem ryzyka choroby układu sercowo-naczyniowego (cVD, cardiovascular disease)
w Polsce. Wraz z nałogiem palenia tytoniu, cukrzycą typu 2 (t2DM, type 2 diabetes mellitus), nadciśnieniem tętniczym, nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi i niewystarczającą aktywnością fizyczną oraz wynikającymi z niej nadwagą i otyłością należą do głównych, modyfikowalnych czynników ryzyka miażdżycy i jej głównych powikłań, takich jak choroba niedokrwienna serca (cAD, coronary artery disease), udar mózgu i choroba tętnic obwodowych” – Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021.
1. Cholesterol całkowity (Total Cholesterol, TC)
Co mierzy?
Sumę wszystkich frakcji cholesterolu obecnych we krwi: LDL, HDL, VLDL i resztkowych lipoprotein.
Norma ogólna:
< 190 mg/dl (dla osób z niskim ryzykiem sercowo-naczyniowym)
Uwaga:
Chociaż często raportowany, cholesterol całkowity nie powinien być interpretowany w oderwaniu od pozostałych frakcji – sam w sobie nie daje pełnego obrazu ryzyka.
2. LDL-cholesterol („zły cholesterol”)
Co mierzy?
Cholesterol transportowany przez lipoproteiny o małej gęstości (Low Density Lipoproteins), odpowiedzialny za odkładanie się w ścianach naczyń (miażdżyca).
Normy zależne od ryzyka sercowo-naczyniowego (PTL 2021, ESC/EAS 2019):
| Kategoria ryzyka | LDL-C docelowe |
| Bardzo wysokie | < 55 mg/dl |
| Wysokie | < 70 mg/dl |
| Umiarkowane | < 100 mg/dl |
| Niskie | < 115 mg/dl |
W praktyce dietetycznej:
- nawet nieznacznie podwyższony LDL (>100 mg/dl) u osób z nadwagą, IR, chorobami autoimmunologicznymi czy PCOS to sygnał do interwencji żywieniowej;
- warto ocenić również jakość LDL (patrz: lipoproteiny o małej gęstości i wielkości cząstek).
3. HDL-cholesterol („dobry cholesterol”)
Funkcja:
Chroni przed miażdżycą – wspomaga usuwanie cholesterolu z tkanek i ścian naczyń.
Normy:
- Kobiety: > 50 mg/dl
- Mężczyźni: > 40 mg/dl
Co obniża HDL?
- dieta wysokocukrowa,
- brak aktywności fizycznej,
- przewlekłe stany zapalne, palenie tytoniu.
Co podnosi HDL?
- aktywność fizyczna (zwłaszcza wytrzymałościowa),
- dieta śródziemnomorska, nienasycone kwasy tłuszczowe (olej lniany, oliwa, orzechy).
4. Trójglicerydy (TG)
Funkcja:
Stanowią magazyn energii, ale ich nadmiar we krwi jest niekorzystny i powiązany z insulinoopornością.
Normy:
- < 150 mg/dl – wartości optymalne
- 150–199 mg/dl – graniczne
- ≥ 200 mg/dl – nieprawidłowe
Podwyższone trójglicerydy:
- często u osób z otyłością brzuszną, PCOS, zespołem metabolicznym,
- silnie korelują z dietą wysokowęglowodanową (szczególnie cukry proste, alkohol).
5. Cholesterol nie-HDL (Non-HDL-C)
Różnica między cholesterolem całkowitym a HDL
Dlaczego ważny?
Obejmuje wszystkie „aterogenne” (miażdżycorodne) frakcje: LDL, VLDL, IDL, Lp(a).
Normy wg ESC:
- bardzo wysokie ryzyko: < 85 mg/dl
- wysokie ryzyko: < 100 mg/dl
- umiarkowane ryzyko: < 130 mg/dl
W praktyce:
- bardziej trafny niż sam LDL, zwłaszcza u osób z hipertrójglicerydemią;
- nie wymaga obliczeń – łatwo wyznaczyć: Cholesterol całkowity – HDL = nie-HDL-C
6. ApoB (Apolipoproteina B)
Funkcja:
Białko obecne na wszystkich miażdżycorodnych cząstkach lipidowych (LDL, VLDL, Lp(a)). Lepszy marker ryzyka niż LDL-C, bo pokazuje ilość cząsteczek, nie tylko ich ładunek cholesterolu.
Norma (ESC):
- < 65 mg/dl (bardzo wysokie ryzyko)
- < 80 mg/dl (wysokie ryzyko)
- < 100 mg/dl (umiarkowane ryzyko)
Dla dietetyka:
- przy podobnym LDL, wyższe ApoB może oznaczać więcej małych, gęstych, bardziej szkodliwych cząsteczek – istotne u pacjentów z insulinoopornością.
7. Lp(a) – lipoproteina(a)
Czym jest?
Niezależny czynnik ryzyka miażdżycy i zawału – w dużej mierze uwarunkowany genetycznie, niewrażliwy na dietę.
Norma:
- < 30 mg/dl (niektóre źródła podają < 50 mg/dl)
Wskazanie do oznaczenia:
- wywiad rodzinny chorób sercowo-naczyniowych, mimo prawidłowych lipidów,
- młode osoby z zawałem, udarem, hipercholesterolemią.
Jak interpretować lipidogram w kontekście redukcji masy ciała?
Wysoki LDL, niski HDL, podwyższone TG → klasyczny profil dyslipidemii aterogennej, często u osób z insulinoopornością i nadmiarem tłuszczu trzewnego.
Norma LDL przy wysokim ApoB lub nie-HDL → ukryte ryzyko sercowo-naczyniowe, niedostrzegalne bez zaawansowanej analizy.
Szybka redukcja masy ciała (szczególnie ketogeniczna) → może tymczasowo podwyższyć cholesterol całkowity i LDL (wzrost transportu tłuszczów), co nie zawsze wymaga interwencji farmakologicznej.
➡ Jeśli planujesz dietę redukcyjną, oznacz pełny lipidogram na czczo.
➡ W przypadku nieprawidłowości – interpretacja powinna uwzględniać Twój styl życia, dietę i ryzyko sercowo-naczyniowe, a nie tylko normy laboratoryjne.